کد مطلب:45273 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:32

گنجینه پرسمان » سياست و حكومت

اصل كلي كه در برقراري رابطه سياسي و تجاري، در سوره ممتحنه به مسلمانان آموخته شده چيست؟

ظاهر آيه نخست اين سوره، بر قطع هر نوع رابطه ميان مسلمانان و كافران تأكيد ميكند، در حالي كه كافران معاصر با عصر رسالت بر دو نوع بودند:
الف: كافراني كه در امر دين با مسلمانان از در جنگ وارد نشده و آنها را وادار به مهاجرت نكرده بودند و به تعبير قرآن: «لَمْ يُقاتِلُوكُمْ فِي الدٌِينِ وَ لَمْ يُخْرِجُوكُمْ مِنْ دِيارِكُمْ».
ب: كافراني كه درست نقطه مقابل آنان بودند، و به خاطر گرايش مسلمانان به آيين توحيد، جنگهاي خونيني به راه انداختند و همگان را به ترك خانه و زمين وادار كرده بودند.
درباره گروه نخست، برقراري رابطه در حدٌ «نيكي كردن و رفتار به عدالت» و به تعبير آيه هشتم «أَنْ تَبَرٌُوهُمْ وَ تُقْسِطُوا إِلَيْهِمْ» اشكال ندارد زيرا چنين ارتباطي مايه گسترش اسلام و بهبودي زندگي مسلمانان ميباشد.
در حالي كه حكم الهي كه در آغاز سوره بيان گرديد «لا تَتٌَخِذُوا عَدُوٌِي وَ عَدُوٌَكُمْ أَوْلِياءَ» درباره گروه دوٌم به قوٌت خود باقي است و دوستي با آنان جز ستم پيشگي چيز ديگري نيست چنانكه در آيه نهم ميفرمايد: «وَمَنْ يَتَوٌَلَهُمْ فَأُولئِكَ هُمُ الظٌالِمُونَ».
در اين جا از يادآوري نكاتي ناگزيريم:
الف: شكي نيست كه آيههاي هشتم و نهم مبيٌن ابهام و مقيٌد اطلاقي است كه بر آيه نخست اين سوره حاكم است، زيرا آيه نخست، برقراري هر نوع رابطه دوستي را با همه كافران ممنوع ميشمرد در حالي كه آيههاي هشتم و نهم آنان را به دو گروه تقسيم ميكند، نهي از تولي را مخصوص يكي از دو گروه كه در اصطلاح فقهي «محارب» ناميده ميشوند، ميداند و گروه دوٌم را كه در همان اصطلاح به آنان «ذمي» و «مهادن» و «متصالح» ميگويند، مجاز ميشمرد.
ب: درباره گروه ذمي و مهادن آيا برقراري همه نوع دوستي و ابراز همه گونه محبت جائز و شايسته است يا محدود به خوش رفتاري و عدالت پيشگي ميباشد و به ديگر سخن: آيا اين روابط بايد در حدٌ روابط تجاري و سياسي و به تعبير خود آيه «أَنْ تَبَرٌُوهُمْ وَ تُقْسِطُوا إِلَيْهِمْ» خلاصه گردد، يا دائره آن گستردهتر است؟ ظاهر آيه با احتمال نخست موافق است، زيرا رفتار با فردي در حدٌ يك برادر كه از خلوت و جلوت انسان آگاه و در راه او همه نوع فداكاري كند، مخصوص مسلمان است نه كافر.
ج: برخي از مفسٌران احتمال ميدهند كه آيه هشتم، منسوخ «آيه سيف» باشد كه در سوره توبه وارد شده است آنجا كه ميفرمايد:
«فَاقْتُلُوا الْمُشْرِكِينَ حَيثُ وَجَدْتُمُوهُمْ وَ خُذُوهُمْ وَاحْصُرُوهُمْ». توبه/5.
[مشركان را هر كجا پيدا كرديد بكشيد و آنان را بگيريد و محاصره نماييد.]
ولي اين انديشه بسيار سست و ناتوان است زيرا آيه «سيف» مخصوص محارب است در حالي كه آيه مورد بحث مربوط به «معاهد» و «ذمي» و «مهادن» است، در اين صورت معني ندارد كه آيهاي ناسخ آيهاي باشد كه دو موضوع متغاير دارند.
به ديگر سخن: آيه وارده در سوره برائت مربوط به افرادي است كه هيچگونه عهد و پيماني با مسلمانان نداشته و در صورت داشتن، آن را زير پا نهاده باشند چنانكه ميفرمايد:
«أَلا تُقاتِلُونَ قَوْماً نَكَثُوا أَيْمانَهُمْ وَ هَمٌُوا بِاِخْراجِ الرٌَسُولِ». توبه/12.
[چرا با گروهي كه پيمان خود را شكستند تصميم بر تبعيد پيامبر از موطن گرفتهاند نبرد نميكنيد.]
در حالي كه آيه مورد بحث، درست نقطه مقابل آن ميباشد. بنابراين آيات وارده در سوره «برائت» كه آيات سيف ناميده ميشود، ناظر به مورد آيه نهم است و با آن كمال هماهنگي دارد، نه آيه هشتم.
د: آيههاي هشتم و نهم و همچنين آنچه در سوره برائت آمده، طراح زمينههاي نخستين سياست خارجي و حكومت اسلامي است و حكومت اسلامي را ملزم ميسازد كه در برقراري علائق سياسي و تجاري با حكومتهاي كافر بايد شرايط حاكم بر دشمن را در نظر بگيرد، آنگاه رابطه برقرار كند.

---

منشور جاويد ج 7
آية الله جعفر سبحاني